Beroemdste werken van Joachim Patinir

Beroemdste werken van Joachim Patinir

Joachim Patinir

Bouvignes-sur-Meuse, ca. 1480 – Antwerpen, 1524

Portret van Patinir door Albrecht Dürer, 1520

Joachim Patinir was een Zuid-Nederlands kunstschilder en wordt beschouwd als de eerste echte landschapsschilder in de Nederlanden. Hij was bevriend met Albrecht Dürer en Quinten Massijs, met wie hij regelmatig samenwerkte.

Over zijn leven is weinig bekend, maar hij was gehuwd met Franchoise Buyst, die uit een schildersfamilie kwam. Zijn opleiding is onzeker, al tonen zijn vroege werken invloeden van Jheronimus Bosch en Gerard David.

In 1515 trad hij toe tot het Antwerpse Sint-Lucasgilde en ontmoette waarschijnlijk Dürer tijdens diens bezoek aan Antwerpen in 1520-1521. Na zijn dood werd Quinten Massijs voogd van zijn kinderen, en mogelijk was Patinir de oom van Herri met de Bles.

Patinir vernieuwde de schilderkunst door het landschap centraal te stellen, in plaats van als decor voor Bijbelse taferelen. Zijn schilderijen tonen gefantaseerde panoramische landschappen met grillige rotsformaties en dreigende luchten. Hij gaf zijn werken een bijna kosmische betekenis, waarin het menselijke ondergeschikt was aan de natuur.

Een bekend thema in zijn oeuvre is de kluizenaar Hiëronymus in de woestijn, wat bijdraagt aan de sfeer van onbehagen en vervreemding in zijn schilderijen. Zijn werken worden daarom soms als psychologische landschappen bestempeld. Vaak liet hij de figuren in zijn schilderijen schilderen door anderen, zoals Joos van Cleve en Quinten Massijs.

Een van zijn bekendste werken, De oversteek naar de onderwereld, bevindt zich in het Museo del Prado in Madrid. Zijn innovatieve benadering had grote invloed op latere landschapsschilders in de Nederlanden.

Lees hier → meer over kunst op deze website.
Hier → vind je 100 beroemdste schilders aller tijden op deze website.
Zie hier → ook de de 100 beroemdste schilderijen aller tijden op deze website.

Beroemdste werken van Joachim Patinir

De boetedoening van de heilige Hiëronymus (ca. 1512) – Joachim Patinir

Locatie: The Metropolitan Museum of Art, New York
Afmetingen: 120,7 x 35,6 cm

De boetedoening van de heilige Hiëronymus (ca. 1512) – Joachim Patinir

Het centrale paneel toont Hiëronymus van Stridon in een rotsachtig landschap, bezig met boetedoening. Het landschap is typisch voor Patinir: een weids panorama met rivieren, bergen en een verre horizon, waarbij een subtiele luchtperspectief-techniek is toegepast. Dit creëert een gevoel van diepte en mystiek.

Dit drieluik benadrukt thema’s van boetedoening, eenzaamheid en spirituele verlichting. De heilige Hiëronymus wordt afgebeeld als een voorbeeld van ascese, en de dramatische landschapsachtergrond reflecteert zijn innerlijke strijd.

Het werk was waarschijnlijk bedoeld voor privédevotie, waarbij de eigenaar zich kon identificeren met Hiëronymus’ spirituele reis.

Dit drieluik behoort tot de hoogtepunten van Patinirs oeuvre en toont de overgang van de Vlaamse Primitieven naar een meer landschapsgerichte benadering van religieuze kunst.

Landschap met Charon die de Styx oversteekt (ca. 1515 en 1524) – Joachim Patinir

Locatie: Museo del Prado, Madrid
Afmetingen: 64 x 103 cm

Landschap met Charon die de Styx oversteekt (ca. 1515 en 1524) – Joachim Patinir

Dit schilderij toont een symbolisch landschap waarin een veerman zielen over de rivier Styx naar de onderwereld vervoert. De compositie is typerend voor Patinir, met een nadruk op weidse, gedetailleerde landschappen en een duidelijke scheiding tussen hemel en hel.

Het werk zit vol allegorische elementen, zoals angstaanjagende demonen en serene engelen, die de keuzes van de ziel symboliseren. Het weerspiegelt de middeleeuwse ideeën over moraliteit en het hiernamaals.

Landschap met de vlucht naar Egypte (1515) – Joachim Patinir

Locatie: Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Antwerpen
Afmetingen: 17 x 27 cm

Landschap met de vlucht naar Egypte – Joachim Patinir

In dit werk toont Patinir de Heilige Familie tijdens hun vlucht naar Egypte. Het schilderij bevat uitgestrekte, gedetailleerde landschappen met kronkelende rivieren, bergen en beboste heuvels.

De serene gezichten van Maria en het Christuskind contrasteren met de vaak ruige natuur, wat hun goddelijke bescherming benadrukt. Het gebruik van luchtperspectief en blauwtonen creëert diepte, wat kenmerkend is voor Patinir.

Het Doopsel van Christus (1515) – Joachim Patinir

Locatie: Kunsthistorisches Museum, Wenen
Afmetingen: 27 x 44 cm

Het doopsel van Christus (ca. 1510-1520) – Joachim Patinir

Dit kleine maar meesterlijke paneel toont het doopsel van Christus door Johannes de Doper in de Jordaan. In de achtergrond ontvouwt zich een weids landschap dat de typische stijl van Patinir weerspiegelt, met glooiende heuvels, rivieren en een helderblauwe lucht.

Het goddelijke moment wordt benadrukt door de duif die de Heilige Geest vertegenwoordigt en door hemels licht dat op Christus neerdaalt. De harmonie tussen het spirituele thema en de natuurlijke omgeving versterkt de transcendentale sfeer van het werk. Patinir’s oog voor detail maakt dit schilderij een parel van de vroeg-Nederlandse schilderkunst.

Landschap met de heilige Hiëronymus (1516 – 1517) – Joachim Patinir

Locatie: Museo del Prado, Madrid
Afmetingen: 74 x 91 cm

Landschap met de heilige Hiëronymus (1516-1517) – Joachim Patinir

De heilige Hiëronymus wordt hier afgebeeld terwijl hij zich in een meditatieve houding bevindt, te midden van een weids landschap. Het schilderij bevat talrijke symbolische elementen, zoals de leeuw, een attribuut van de heilige. De gedetailleerde weergave van flora en fauna, gecombineerd met de rustige atmosfeer, benadrukt de relatie tussen spiritualiteit en natuur.

Landschap met de brand van Sodom en Gomorra (ca. 1520) – Joachim Patinir

Locatie: Museum Boijmans Van Beuningen
Afmetingen: 18 x 30 cm

Landschap met de brand van Sodom en Gomorra (ca. 1520) – Joachim Patinir

Patinir beeldt hier de vernietiging van Sodom en Gomorra af met vurige luchten en desolate landschappen. De vlammende steden worden benadrukt door het gebruik van intense kleuren en dynamische penseelstreken.

In de voorgrond zien we Lot en zijn familie die vluchten, terwijl Lots vrouw wordt afgebeeld als een zoutpilaar, een straf voor haar ongehoorzaamheid. Dit dramatische tafereel combineert religieuze symboliek met de typische panoramische stijl van Patinir.

Landschap met grazende ezel (ca. 1520) – Joachim Patinir

Locatie: Museum Boijmans Van Beuningen
Afmetingen: 23 x 27 cm

Landschap met grazende ezel (ca. 1520) – Joachim Patinir

In de schilderkunst wordt een ezel vaak geassocieerd met domheid of koppigheid, maar kan ook symbool staan voor nederigheid en volharding. In religieuze contexten wordt de ezel vaak gekoppeld aan Christus’ intocht in Jeruzalem, wat het dier een spirituele dimensie geeft.

Het landschap is geschilderd met Patinirs kenmerkende dieptewerking, waarbij de kleuren geleidelijk lichter en blauwer worden naar de horizon toe (atmosferisch perspectief).

Als er weinig of geen menselijke figuren aanwezig zijn, kan dit duiden op een nadruk op de relatie tussen mens en natuur, of zelfs een meditatieve sfeer waarin het landschap een hoofdrol speelt.

Landschap met de verzoeking van de heilige Antonius (ca. 1510 – ca. 1520) – Joachim Patinir

Locatie: Rijksmuseum, Amsterdam
Afmetingen: 57 x 29,5 cm

Landschap met de verzoeking van de heilige Antonius (ca. 1510 – ca. 1520) – Joachim Patinir

Dit werk beeldt de strijd van de heilige Antonius tegen verleidingen af, een veelvoorkomend thema in de Renaissancekunst. Patinir combineert dit met een spectaculair landschap vol bizarre rotsformaties, een stormachtige lucht en raadselachtige figuren. De symboliek in het werk verwijst naar het conflict tussen geestelijke kracht en aardse verleidingen.

Hier loopt de heremiet Antonius naar een meertje om water te halen. Allerlei duivelse gedrochten proberen hem te verleiden om zijn nederige en vrome leven op te geven.

Het wonder van de heilige Catharina (ca. 1515) – Joachim Patinir

Locatie:  Kunsthistorisches Museum, Wenen
Afmetingen: 27 x 44 cm

Dit schilderij toont een mirakel waarbij de heilige Catharina centraal staat, afgebeeld te midden van een weelderig landschap. Haar serene houding contrasteert met de chaotische achtergrond. Patinir combineert religieuze symboliek met naturalistische details in de flora en fauna.

Landschap aan het meer – Joachim Patinir

Locatie:  Museum van Cahors Henri-Martin
Afmetingen: 18,2 cm x 24 cm

Landschap aan het meer – Joachim Patinir

Patinirs werken tonen een oneindig uitgestrekt uitzicht met een hooggelegen horizon, geïnspireerd door Vlaamse en Maaslandse landschappen en mogelijk door de rotsformaties van Les Baux-de-Provence. De kleurenpalet, gedomineerd door groen en blauw, creëert een gelaagde compositie vol visuele verrassingen en onopgelost symbolisme.

Dit schilderij toont een vredig rivierlandschap met twee boten, waarvan één met lading, en rotsachtige oevers met bomen die lijken te versmelten met de wolken. Op de voorgrond rijdt een boer op een os, terwijl in de achtergrond een stad met rechthoekige torens zichtbaar is. Bergen in de verte vervagen in een blauwachtige nevel, wat de diepte van het landschap vergroot.

Patinirs landschappen stralen een bijna platonische harmonie uit en overstijgen het moment door hun eeuwige sfeer. Zijn personages bewegen rusteloos voort, waardoor de schilderijen eerder herinneringen lijken dan objectieve werkelijkheden. De boten op de rivier kunnen filosofische of mystieke overdenkingen oproepen over tijd, vergetelheid en de reis van het leven, vergelijkbaar met de veer van Charon in De Overtocht van de Styx. Het werk werd op een onbekende datum geschonken door Don Gauzin.